Publikacje medyczne – nieocenione źródło fachowej wiedzy

Literatura naukowa oprócz wyników badań własnych i doświadczenia za­wodowego stanowi główne źródło wiedzy medycznej. Jest także miejscem, gdzie można konfrontować rezultaty własnej działalności naukowej przed śro­dowiskiem osób zajmujących się podobnymi zagadnieniami badawczymi. Pu­blikowanie wyników własnych badań pozwala także na budowanie swojej po­zycji naukowej w danej dziedzinie, mierzonej liczbą i jakością opublikowanych prac naukowych.

Literaturę naukową danej dziedziny stanowią następujące pozycje:

• podręczniki akademickie – prezentujące aktualny stan wiedzy z danej dyscypliny medycznej w zakresie odpowiadającym programowi naucza­nia danego przedmiotu bądź programowi kursów specjalizacyjnych,
• monografie – prezentujące najnowszy stan wiedzy dotyczącej wybranego zagadnienia w zakresie pozwalającym na dogłębne zrozumienie opisy­wanego zagadnienia. Typowe monografie są poświęcone jednej jednostce chorobowej, w której dokładnie opisana jest jej etiopatogeneza, epide­miologia, diagnostyka oraz metody leczenia,
• artykuły naukowe – przedstawiające opis metodologii oraz wyniki badań dotyczące wybranego problemu badawczego.

Podręczniki akademickie są najczęściej dziełem zbiorowym ekspertów re­prezentujących wybraną specjalizację medyczną, gdyż każdy rozdział pisany jest przez autora, który ma największą wiedzę z danego tematu. Natomiast mo­nografie często są pracami autorskimi. Mogą zawierać tylko zebranie i ujedno­licenie dotychczasowej wiedzy dotyczącej omawianego tematu monografii. Często też taki przegląd wiedzy jest uzupełniany o prezentację wkładu własne­go autora w rozwój tej wiedzy. Tak skonstruowana monografia może stanowić treść rozprawy habilitacyjnej autora.

Najliczniejszą formą rozpowszechniania wiedzy medycznej są artykuły na­ukowe. Artykuł naukowy przedstawia rozwiązania konkretnego problemu ba­dawczego. Odwołując się do przedstawionej wcześniej metodologii modelowa­nia w medycynie, można powiedzieć, że artykuł stanowi dokładny opis stwo­rzonego przez autora modelu badanego procesu. Dlatego artykuły naukowe, z jednej strony, są źródłem najnowszej wiedzy dotyczącej wybranego problemu badawczego, z drugiej strony, dokumentują wkład twórczy autora w rozwój poznawczy dotyczący badanego zjawiska biologicznego. Jeżeli rozwiązywane zagadnienie badawcze wymaga twórczego rozwiązania mniejszych problemów badawczych, można je przedstawić razem w jednej pracy naukowej, stanowią­cej treść rozprawy doktorskiej. Publicznie obroniona rozprawa doktorska, roz­wiązująca wybrany problem medyczny, jest podstawą do uzyskania stopnia naukowego doktora nauk medycznych. Stopień ten mogą uzyskać zarówno ab­solwenci uczelni medycznej, jak i absolwenci innych uczelni. W obecnym ustawodawstwie różnicuje się tylko dyscyplinę naukową, w zakresie której można otrzymać stopień doktora nauk medycznych: dyscyplina medycyna jest przypisana tylko dla lekarzy, dyscyplina biologia medyczna – dla przedstawi­cieli innych zawodów.

Pomimo że piśmiennictwo medyczne stanowi podstawowe źródło współ­czesnej wiedzy medycznej, jego lektura musi być poddana wnikliwej krytyce. Często popełnianym błędem jest ograniczanie czytania do wniosków przedsta­wianych w artykule oryginalnym i uogólnianie ich poza założenia opisywanego modelu. Dlatego przed wykorzystaniem wniosków z danego artykułu do prak­tyki klinicznej lub pracy naukowej, należy poddać jego całościową treść wni­kliwej ocenie. W szczególności należy zwrócić uwagę na następujące elementy:

—   klarowne określenie celu przeprowadzonego eksperymentu opisywanego w artykule,

—   precyzyjne zdefiniowanie wektora obserwacji (p (w tym również zwró­cenie uwagi na czynniki zakłócające) oraz określenie schematu badania (typ badania, kryteria włączenia obiektów do poszczególnych grup, li­czebność grup), należy także upewnić się, czy przyjęty schemat badania jest adekwatny do celu badawczego,

—   właściwy dobór modeli i testów statystycznych wykorzystywanych pod­czas identyfikacji opisywanego modelu,

—   adekwatną interpretację biologiczną opisanych wyników, która nie pro­wadzi do nadinterpretacji.

Pozytywna ocena artykułu w zakresie wszystkich powyższych elementów pozwala uznać daną publikację za poprawną metodologicznie, a wynikające z niej wnioski za wiarygodne. Powoływanie się na doniesienia literaturowe, bez uprzedniej analizy jakości publikacji, może prowadzić do propagowania „szu­mu informacyjnego” w środowisku naukowym.