Istota opracowań naukowych – wyjaśnienie podstawowych pojęć

Aby wyjaśnić pojęcie „opracowanie naukowe” (publikacja naukowa) i „opracowanie metodyczne” celowe jest wyjaśnienie innych pojęć wiążących się bezpośrednio i pośrednio z powyższymi.

Praca naukowa – według J. Pietera^[1] – jest pisarskim ujęciem przebiegu i wyników badań. Jest to praca napisana i zazwyczaj ogłoszona drukiem, np. artykuł w czasopiśmie naukowym lub książka naukowa – pisemny lub drukowany wynik pracy naukowo – badawczej jako czynności rozwiązania określonego problemu naukowego.

Prace naukowe najczęściej dzieli się na:

• badawcze
• koncepcyjne
• metodologiczne
• analityczne i syntetyczne
• problemowe i przyczynkowe
• teoretyczne i doświadczalne
• indywidualne i zespołowe

Badania naukowe – to zespół czynności opartych na metodach naukowych, zmierzających do rozwiązania określonego problemu naukowego, a w konsekwencji do tworzenia i pomnażania wiedzy własnej i innych². Warunkiem uznania badań za „naukowe” jest stosowanie naukowych metod dociekania prawdy oraz pojęciowe przedstawienie uzyskanych wyników.

Badanie jest więc poszukiwaniem nowej informacji, sprawdzaniem hipotez, akceptowaniem ich lub odrzucaniem, uściślaniem i ponownym sprawdzaniem, aż w końcu pojawi się nowa porcja wiedzy. Pisanie natomiast to beznamiętny zapis tej wiedzy, rejestracja danych w sposób uczciwy, przystępny i prosty.

Informacja naukowa – jest to zespół czynności polegających na opracowaniu i rozpowszechnianiu danych z zakresu określonej dziedziny nauki, mających na celu ustalenie aktualnego stanu wiedzy’. Maria Dembowska podaje, że termin „informacja naukowa” może być rozumiana jako:

• informacja służąca potrzebom nauki;
• informacja o osiągnięciach nauki, służąca potrzebom nauki lub praktyki;
• informacja o wynikach nauki, postępach techniki lub o faktach zachodzących w innych dziedzinach działalności, oparta na metodach naukowych, służąca potrzebom nauki lub praktyki^[2].

Praca naukowo – badawcza – jest szczególnym rodzajem pracy twórczej polegającej na wyszukiwaniu lub stwierdzaniu obiektywnie istniejących zjawisk (rzeczy, pojęć) albo na ustaleniu nowych związków (zależności) między nimi.

Dzieła naukowe – są opracowaniami elitarnymi, adresowanymi do czytelników o najwyższym poziomie przygotowania, stanowią odrębną publikację, ujęcie tematu szerokie i kompleksowe^[3].

Rozprawy naukowe – to rodzaj opracowań stosunkowo obszerny, publikowane w czasopismach fachowych, przeznaczone są dla czytelników przygotowanych teoretycznie i praktycznie. Naukowy i wyczerpujący charakter tych publikacji powoduje ich liczącą się pozycję w dorobku naukowym autora’.

Czasopismo naukowe – to ukazujące się regularnie wydawnictwo, które zajmuje się sprawami oświaty, wychowania, techniki itp. spełniając bardzo ważną rolę w rozwijaniu nauki i upowszechnianiu kultury technicznej, pedagogicznej i innej.

Wydawnictwo – to ogół czynności mających na celu wydawanie, np. książek, rozumiane z jednej strony jako instytucja wydawnicza, zaś z drugiej jako publikacja. Termin ten szczególnie jest stosowany w bibliotekarstwie i bibliotekoznawstwie.

Publikacja – to rodzaj wydawnictwa odnoszącego się do wszelkiego typu dzieł ogłoszonych drukiem.

Opracowanie naukowe – to publikacja zwarta napisana i ogłoszona drukiem, która powstała dzięki badaniom naukowym.

Najogólniejszym terminem o zakresie znaczeniowym szerszym niż termin „opracowanie naukowe” („publikacja, wydawnictwo”), stosowanym zwłaszcza w informacji naukowej, jest „dokument”. Dzieje tego terminu zostały w piśmiennictwie polskim omówione w opracowaniach m. in. Jana Muszkowskiego, Marii Dembowskiej, Andrzeja Suskiego i Reginy Hancko. Według nich dokument jest utrwaloną informacją, materialnie utrwalonym wyrazem myśli ludzkiej. W literaturze, zwłaszcza z dziedziny informacji naukowej utożsamianej niekiedy z dokumentacją, operuje się często terminem „dokument” dla pewnych podziałów, które dotyczą wyłącznie publikacji.

Dydaktyka – pochodzi z języka greckiego, w którym „didaktios” znaczy nauczający, „didasko” – uczę. Dydaktyka jest jedną z podstawowych nauk pedagogicznych, której przedmiotem jest kształcenie ludzi, a więc wszelkie nauczanie innych i uczenie się, niezależnie od tego, czy odbywa się ono w szkole, poza szkołą, czy w codziennych sytuacjach życiowych. Dydaktyka zajmuje się badaniem działalności osób nauczających i uczących się, celów i treści oraz metod, środków i organizacji kształcenia, jak również badaniem społecznego i materialnego środowiska, w którym ta działalność się odbywa⁷.

Dydaktyka jest pojęciem „szerszym” niż metodyka, gdyż zajmuje się nauczaniem i uczeniem się w ogóle, metodyka zaś zajmuje się nauczaniem i uczeniem się jednego przedmiotu. Dydaktyka wojskowa stanowi część dydaktyki ogólnej, jest teorią nauczania i uczenia się w wojsku.

Nazwa „metodyka” pochodzi z języka greckiego, w którym słowo „methods” oznacza drogę lub sposób postępowania prowadzący do założonego wyniku. Stąd też przez metodę nauczania należy rozumieć systematycznie stosowany sposób pracy nauczyciela z uczniami, umożliwiający osiągnięcie celów kształcenia, inaczej mówiąc, jest to wypróbowany układ czynności nauczycieli i uczniów realizowanych świadomie w celu spowodowania założonych zmian w osobowościach uczniów⁸.

Metodyka nauczania – to dyscyplina praktyczna zajmująca się metodami nauczania wybranych treści, najczęściej różnych przedmiotów nauki szkolnej⁹.

Metodyka szkolenia wojskowego – jest to zespół zasad i sposobów nauczania podstawowych przedmiotów wojskowych traktujących o działaniu żołnierzy i wojsk na polu walki. Metodyka szkolenia wojskowego dzieli się na metodyki poszczególnych przedmiotów.

 Działalność metodyczna – to wyodrębniony zespól przedsięwzięć (czynności, zabiegów) organizacyjnych, dydaktyczno – wychowawczych i technicznych mających na celu doskonalenie umiejętności pedagogicznych kadry.

Podstawą organizowania działalności metodycznej szkoły są: program kształcenia, dorobek pedagogiki oraz przygotowanie i kwalifikacje kadry. Ponadto w działalności tej uwzględnia się doświadczenie i potrzeby jednostek wojskowych, a także wyniki własnych eksperymentów dydaktycznych, zwłaszcza z metodyk przedmiotowych. Działalnością metodyczną obejmuje się całą kadrę związaną bezpośrednio z procesem kształcenia słuchaczy szkoły. Działalność metodyczną należy prowadzić w powiązaniu ze szkoleniem wojsk, korzystając z doświadczeń jednostek wojskowych. Jednocześnie należy popularyzować własny dorobek i doświadczenia przez działalność wydawniczą i w drodze osobistych kontaktów. W działalności metodycznej należy uwzględniać problematykę efektywnego wykorzystania w procesie kształcenia technicznych środków dydaktycznych.

Opracowanie dydaktyczne – obejmuje treść różnorodną i wkracza w zagadnienia całości układu organizacyjnego dotyczącego nauczania i uczenia się^[4]. Po wyjaśnieniu kilku wymienionych uprzednio terminów (pojęć) łatwiej jest zrozumieć i zdefiniować „opracowanie metodyczne”. Zdaniem T. Nowackiego^[5], opracowaniem metodycznym możemy nazywać każdą pracę, której zawartość stanowią teoretyczne rozwiązania oraz informacje praktyczne dotyczące umiejętności, warunków i skuteczności stosowania instrumentarium dydaktycznego w określonym przedmiocie.

Opracowanie metodyczne – jest czymś w rodzaju podręcznika dla nauczyciela i ma na celu niesienie pomocy w zakresie realizowanych przez niego treści i metod nauczania, organizacji nauczania i uczenia się, a także procesu wychowywania.

Opracowanie metodyczne nie należy do literatury czysto teoretycznej, gdyż ma na celu niesienie praktycznej pomocy nauczycielowi poprzez zmianę teoretycznej wiedzy pedagogicznej na konkretny język operacyjny. Ukazuje więc wykładowcy, w jaki sposób można zastosować wiedzę pedagogiczną w przedmiocie nauczania. Wszystko to powoduje, że opracowanie metodyczne stanowi pomoc dydaktyczną dla nauczyciela, zawierając treści merytoryczne i wskazówki medyczne, według których realizuje on określony przedmiot.

^[1]J. Majkut, O teorii i praktyce badań naukowych. Toruń 1992, s. 183.

^[2]  M. Dembowska, Dokumentacja i informacja naukowa. Zarys problematyki i kierunki rozwoju. Stowarzyszenie Bibliotekarzy Polskidi, Warszawa 1965, s. 14.

’¹ W. Pytkowski, Organizacja badań i ocena prac naukowych. PWN, Warszawa 1981, s. 292.

^[4]  T. Nowacki, Teoretyczne podstawy opracowań metodycznych. Ossolineum, Warszawa 1976, s.35.

^[5]  Tamże, s. 54.