Doktorat z psychologii – praca doktorska z psychologii

Klasyfikacja nauk Zaczyna się ona od podzia­łu wszystkich dyscyplin naukowych na empiryczne i formalne. Psycho­logia jest zaliczana do tych pierwszych, co pociąga za sobą określone konsekwencje dla sposobu przyłączania nowych twierdzeń do korpusu twierdzeń zaakceptowanych przez społeczność uczonych (tu: psycholo­gów) jako takich, które z zadowalającym przybliżeniem odzwierciedlają interesującą psychologów rzeczywistość (np. zachowanie człowieka po prostu).

Psycholog, jako badacz, opisuje i wyjaśnia zachowanie się czło­wieka za pomocą – zaakceptowanych przez społeczność uczonych, a psychologów w szczególności – konstruktów teoretycznych. Owa ak­ceptacja wymaga konfrontacji wysuwanych przez badacza hipotez z da­nymi empirycznymi uzyskanymi w intersubiektywnie komunikowalnym kontrolowalnym (powtarzalnym!) badaniu naukowym (o tym wymogu traktuje zasada racjonalności sformułowana przez Kazimierza Ajdukiewicza – por. Ajdukiewicz, 1983).

Regułami budowy teorii (dokładniej: „kandydatek” na teorię) oraz ich akceptacji, w badaniu empirycznym, zajmuje się metodologia. Trudno tedy traktować poważnie kogoś, kto nie opanował metodologicznych podstaw psychologii i przystępuje do pisa­nia pracy doktorskiej (empirycznej!) rozwiązującej określony (nowy) problem psychologiczny. Przecież od autora pracy doktorskiej oczekuje się, że nic tylko podejmie on nowy problem (i to problem nietrywialny), ale – co więcej – rozwiąże go zgodnie z przyjętymi standardami ba­dawczymi (co wcale nic musi przecież oznaczać, że badaczowi nic wol­no konstruować nowych metod pozyskiwania danych empirycznych i odwoływać się do nowych procedur akceptowania twierdzeń kandydu­jących do miana twierdzeń naukowych – twórczość!).

To, co daje badaczowi metodologia, to umiejętność takiego zaplano­wania i przeprowadzenia badania empirycznego oraz przedstawienia jego rezultatów, że każdy inny badacz, który zechce powtórzyć dane badanie, będzie mógł to uczynić, korzystając jedynie z zawartego w ra­porcie (artykuł, książka) opisu oraz sięgając po ogólnie dostępne i przy­toczone w wykazie literatury cytowanej źródła (artykuły, książki, apara­tura, testy itp.).

Dlaczego o tym piszę? Otóż dlatego, że nie wyobrażam sobie poważ­nego projektu pracy empirycznej, którego autor nie będzie w stanie prze­konać rady naukowej, że takie badanie jest zaplanowane zgodnie z me­todologicznymi „regułami gry”, że badanie, o którym traktuje projekt, jest powtarzalne. Po prostu psychologia jest nauką empiryczną, a nie ta­ką dyscypliną naukową jak matematyka, logika czy teologia. W tych trzech dyscyplinach naukowych obowiązują inne reguły metodologicz­ne, inaczej akceptuje się twierdzenia kandydujące do miana twierdzeń naukowych. Mówiąc krótko, inny jest warsztat badawczy filozofa, teo­loga, matematyka, logika, ale też inny jest warsztat badawczy historyka, językoznawcy czy literaturoznawcy.

Tak po prostu jest. Można, co praw­da, wskazywać wspólne elementy warsztatu naukowego czy wspólne elementy warsztatu badaczy zajmujących się dyscyplinami empiryczny­mi, ale należy też pamiętać, że są cechy specyficzne warsztatu poszcze­gólnych dyscyplin naukowych. I tak, w szczególności psychologia ma także swoje osobliwości warsztatowe. Na przykład psycholog podejmu­jący badanie empiryczne powinien uwzględnić – w projekcie takiego badania – to, że między badaczem i osoba badaną zachodzi interakcja będąca źródłem artefaktów.

W intencji ustawodawcy rozprawa doktorska powinna przynieść przede wszystkim „oryginalne rozwiązanie przez autora zagadnienia naukowego”.

Co to oznacza?

Według mnie doktorant:

• powinien dobrze orientować się we współczesnym stanie badań nad zagadnieniem, któremu chce poświęcić rozprawę doktorską,
• powinien reprezentować dość wysoki poziom świadomości metodolo­gicznej, aby faktyczny i rozwiązywalny problem naukowy mógł zna­leźć swoje „oryginalne rozwiązanie” na kartach jego pracy doktor­skiej.

Prowadzenie badań wymaga, zwłaszcza w niektórych działach współ­czesnej psychologii, opanowania złożonego warsztatu badawczego (zna­jomość aparatury rejestrującej dane, konstrukcji złożonych narzędzi po­miarowych, zaawansowanych analiz statystycznych). I nie wystarczy tylko „bierna” znajomość tego warsztatu. Badacz musi opanować go „czynnie”.

Wreszcie, co nie mniej ważne, przyszły doktor psychologii musi opa­nować umiejętność pisania rozpraw naukowych. Niestety, polskie studia psychologiczne nie przygotowują studentów do podjęcia przez nich, po uzyskaniu magisterium, studiów wyższego stopnia – doktoranckich. Niekiedy konspekt pracy jest ich pierwszą, w pełni samodzielną próbą pisarską. To oczywiście niedobrze i dlatego uważam, że doktorant po­winien przed przystąpieniem do otwierania przewodu doktorskiego opu­blikować co najmniej dwa artykuły naukowe (a to oznacza, że musi się zmierzyć z wymaganiami formułowanymi przez zewnętrznych recenzen­tów, gdy dane czasopismo akceptuje do druku prace na zasadzie peer review) i wygłosić referat na konferencji naukowej czy zaprezentować na niej plakat. Jeżeli ktoś uważa, że napisze rozprawę doktorską, to za­pewne napisał dobrą (w sensie naukowym, rzecz jasna) pracę magister­ską– jest to jakiś predyktor sukcesu na nowym polu osiągnięć nauko­wych.

Taka dobra praca magisterska powinna się stać podstawą do napi­sania pierwszego artykułu naukowego. Od tego można zacząć gromadze­nie doświadczeń pisarskich. Jeżeli jednak konspekt nie będzie wsparty jakimiś publikacjami, to osłabia to pozycję naukową przyszłego, samo­dzielnego badacza. Co więcej, nie budzi on zaufania jako osoba przy­mierzająca się do pracy naukowej. Zauważmy, że ustawodawca zatrosz­czył się o to, aby doktorant wykazał się stosownymi doświadczeniami w tym zakresie – por. dokument B, § 1.1, pkt 3. To głosowanie nad wszczęciem przewodu doktorskiego jest pierwszym, ważnym krokiem na drodze rozwoju naukowego, drodze, której ostatnim etapem będzie głosowanie nad wnioskiem o nadanie stopnia naukowego.

Jeżeli kandydat nie przedstawi nam żadnych „twardych” danych na swój temat (artykuły, raporty, referaty naukowe itp.), to trudno będzie członkom rady podjąć decyzję na „tak”. Na podstawie bowiem jakich wskaźników mieliby oni ocenić przygotowanie do pracy badawczej kan­dydata?

Jeśli chodzi o mnie, to mogę głosować z pełnym przekonaniem (na „tak” lub „nie”), jeżeli:

• wysłucham referatu doktoranta na temat planowanej pracy,
• wysłucham opinii o nim samym, jego dorobku, a także o projekcie pra­cy doktorskiej wygłoszonej przez opiekuna naukowego,
• wysłucham opinii specjalisty powołanego przez radę,
• będę miał możliwość (tak jak i pozostali członkowie rady) zadawania doktorantowi, opiekunowi i opiniodawcy pytań.

Poważna dyskusja będzie prowadzić do równie poważnego i odpo­wiedzialnego głosowania nad wnioskiem o wszczęcie przewodu doktorskiego. W interesie doktoranta i rady jest, aby decyzja była podejmowa­na w warunkach jak najlepszego poinformowania rady. Uchwała o wszczę­cie przewodu doktorskiego zapada wówczas, gdy więcej niż połowa uprawnionych członków rady będzie głosowała pozytywnie (przy zacho­waniu wymaganego ustawowo quorum, tj. 50% obecności uprawnionych członków rady).

Pamiętajmy, że wynik głosowania to suma pojedyn­czych głosów osób, które głosują zgodnie z własnym sumieniem i nie muszą się nikomu tłumaczyć, dlaczego głosowały tak, a nie inaczej. Te osoby doktorant powinien przekonać do siebie jako do dojrzałego bada­cza i do projektu wartościowej (wg doktoranta i jego opiekuna co naj­mniej) pracy doktorskiej.

PODSUMOWUJĄC:

Praca doktorska z psychologii z perspektywy naukowca powinna opierać się na wnikliwej analizie literatury naukowej, odpowiednio przeprowadzonych badaniach empirycznych i logicznym wnioskowaniu z uzyskanych wyników. Temat pracy doktorskiej powinien być zgodny z aktualnymi trendami i problemami w dziedzinie psychologii oraz mieć ważne implikacje teoretyczne i praktyczne.

Przykładowy plan pracy doktorskiej z psychologii z perspektywy naukowca może obejmować następujące kroki:

1. Wybór tematu – na początku procesu naukowego należy wybrać temat pracy doktorskiej, który powinien być dobrze uargumentowany i odzwierciedlać aktualne trendy i problemy w dziedzinie psychologii.
2. Przegląd literatury naukowej – ważnym elementem pracy doktorskiej jest przegląd literatury naukowej, który pozwala na zgłębienie istniejących badań i teorii na temat wybranego zagadnienia.
3. Projekt badawczy – opracowanie projektu badawczego, który obejmuje plan badania i metodologię, która pozwoli na zbieranie odpowiednich danych do badania postawionych hipotez.
4. Zbieranie i analiza danych – na podstawie opracowanego projektu badawczego, należy przeprowadzić badanie i zbierać odpowiednie dane, które następnie poddać analizie statystycznej.
5. Analiza i interpretacja wyników – analiza wyników powinna być przeprowadzona z uwzględnieniem specyfiki badanych zjawisk oraz adekwatnej metody analizy. Na tej podstawie można wysnuć odpowiednie wnioski i tezy naukowe.
6. Dyskusja i wnioski – ważnym elementem pracy doktorskiej jest dyskusja i wnioski, w której autor podsumowuje wyniki badań oraz przedstawia swoją perspektywę i propozycje dla dalszych badań.

W pracy doktorskiej z psychologii z perspektywy naukowca ważne jest, aby prowadzić badania zgodnie z zasadami etyki naukowej, dbać o poprawność metodologii i analizy danych oraz starannie interpretować wyniki badań. Dobrze wykonana praca doktorska może prowadzić do rozwoju wiedzy w dziedzinie psychologii i pomagać w rozwiązywaniu praktycznych problemów.