Prace badawcze a prace naukowe | nomenklatura prawno – organizacyjna

Niekiedy zamiennie z określeniem „praca badawcza” używane jest wyrażenie „praca naukowa”, czasami też „naukowo-badawcza”^[1]. Na gruncie każdego z nich słowo „praca”, jak się wydaje, ma – ogólnie patrząc – to samo znaczenie. Kluczem do nakreślenia różnicy pomiędzy nimi jest zatem owo „nauka” (naukowa, naukowo). „Nauka” w ujęciu słownika języka polskiego oznacza „1. ogół wiedzy ludzkiej ułożonej w system zagadnień: dyscyplina badawcza odnosząca się do pewnej dziedziny rzeczywistości; 2. zespół poglądów stanowiących usystematyzowaną całość i wchodzących w skład określonej dyscypliny badawczej; 3. uczenie się lub uczenie kogoś; 4. pouczenie, wskazówka; 5. kazanie kościelne”^[2].

Dodać należy, że dwa ostatnie wskazane znaczenia tego słowa pozostają – z oczywistych względów – poza zakresem dalszych rozważań.

 O tym, że słowo „nauka” ma kilka znaczeń, przekonują autorzy zajmujący się problematyką metodologii nauk^[3]. W sensie dynamicznym nauka odnosi się do procesu, którego celem jest m.in. poszerzenie zakresu po­lania^[4]. Jak się wydaje, jest ona wówczas tożsama z pojęciem „prace badawcze”. Niemniej pojęcie „nauka” obejmuje także dydaktykę, czyli pro- ;s przekazywania wiedzy innym osobom^[5]. Może ono również być użyte w odniesieniu do procesu przyswajania wiadomości zawartych w danym źródle (nauka – uczenie się)^[6]. W ujęciu, które można by określić jako sta­tyczne, naukę można rozumieć w kategoriach istniejącego stanu wiedzy ludzkiej, uporządkowanego w dany sposób. Z pewnością tak ogólne przed­stawianie tego zagadnienia, wnikliwie i szeroko opracowywanego w na- ukoznawstwie, mogłoby spotkać się z zarzutem uproszczenia. Na potrzeby tego opracowania wydaje się ono uzasadnione, ponieważ nie ma ona cha­rakteru opracowania metodologicznego, lecz prawniczy. Ujęcie takie wy­starczy do ukazania różnic między określeniami „praca badawcza” i „pra­ca naukowa”.

Nie będzie chyba błędem, w obliczu dokonanych ustaleń, stwierdze­nie, że pojęcie „prace naukowe” ma większy zakres desygnatów aniżeli „prace badawcze. Pierwszym wyrażeniem możemy posługiwać się zarów­no w odniesieniu do działalności badawczej, jak i dydaktycznej. Dydak­tyka tymczasem nie stanowi differentia specifica pojęcia „prace badawcze”. Uprawniony wydaje się wniosek, iż tego ostatniego określenia ani w naukoznawstwie, ani w języku potocznym nie łączy się z pracą dydaktycz­ną. Nie byłoby słuszne stanowcze negowanie posługiwania się pojęciem „praca naukowa” w odniesieniu do czynności badawczych, gdy towarzy­szy temu wyjaśnienie, że używa się go właśnie w tym znaczeniu. Pomimo to określanie ich mianem „prac badawczych” jest precyzyjne, gdyż nie wy­wołuje konotacji z dydaktyką. Zamiast wyrażenia „prace badawcze” nie­kiedy wykorzystywane jest inne, a mianowicie „prace naukowo-badaw­cze”. „Naukowo-badawczy” znaczy tyle, co naukowy i badawczy. Biorąc pod uwagę fakt, że słowa „badać”, „badawczo”, „badanie” łączy się obecnie z analizą naukową, wydaje się, iż takie połączenie tych słów (naukowo-badawcze) nie jest konieczne, choć przyznać trzeba, że nie jest również niejasne. Pojęcia „prace badawcze” nie wiąże się z czynnościami spoza zakresu nauki. Z tego powodu nie ma potrzeby podkreślania cha­rakteru tych prac za pomocą przymiotnika „naukowe”. Dostatecznie jasne jest posłużenie się pojęciem „prace badawcze” (nie ma „nienaukowych” prac badawczych)^[7].

Naukowy charakter prac, o których w tym miejscu mowa, wynika z fak­tu, że do ich realizacji konieczne jest wykorzystywanie metod naukowych.

Nie ma potrzeby szerzej uzasadniać tezy, że miana „badawcza” można użyć w odniesieniu do pracy, która wykonywana jest przy zastosowaniu i metod. Stanowią one instrument umożliwiający realizację prac. Pojęcie „metody naukowej” nie zostało jeszcze w pełni opracowane i cieszy się nadal niezmiennie dużym zainteresowaniem naukoznawstwa^[8]. „Metoda naukowa” to układ dyrektyw kierujących postępowaniami nauko twórczy. Jest to świadomie stosowany sposób postępowania mający prowadzić do osiągnięcia zamierzonego celu^[9]. Ujęcie to akceptowane jest także naukach prawnych. Jak stwierdził R. Tokarczyk: „Metoda w znaczeniu ogólnym to określony specyfiką badanego przedmiotu sposób osiągania celu, charakteryzujący się uporządkowaniem czynności badawczych. Na metodę składają się pewne dyrektywy ogólne, wskazujące, jak należy podążać do obranego celu, aby dojść do niego drogą jak najkrótszą, zużywa : możliwie jak najmniej wysiłku, opierając się na minimalnych nakładach jednocześnie, aby osiągnięte rezultaty były jak najlepsze”^[10]. A. Szewc wyjaśnia, że „sposobem (metodą) rozwiązywania problemów nazywa się postępowanie polegające na określonym doborze i układzie działań składowych wykonywania czynu złożonego (…), uplanowione (tzn. realizowane w sposób planowy) i nadające się do wielokrotnego stosowania”^[11], metoda powinna odpowiadać wymogom stawianym w danej dziedzinie wiedzy^[12].

Od metody nakazuje się odróżniać technikę badawczą. To drugie po­jęcie ma sens bardziej szczegółowy, odnosi się do konkretnych dyrektyw realizacji prac badawczych^[13].

^[1] Zob. np. F. Budziński, Nauka w procesie sil wytwórczych, ZNUJ PWiOWI 1983, z. 34, s. 11; R. Marewicz, Ochrona prac naukowych, ZNUJ PWiOWI 1990, z. 55, s. 11. Zob. również w tej kwestii L. Zawski, Umowa o pracę badawczą, Poznań 1983, s. 5.

^[2]     Zob. Uniwersalny słownik języka polskiego PWN, wersja internetowa – hasło „nauka” – dostępne )d adresem elektronicznym: http://sjp.pwn,pl/lista.php?co=nauka.

^[3]  Zob. zwłaszcza K. Ajdukiewicz, Logika pragmatyczna, Warszawa 1974, s. 173 i n.; A. Grobler, Metodologia nauk, Kraków 2006, s. 33 i n.; Z. Hajduk, Ogólna metodologia nauk, Lublin 2005, s. 147-148; Kamiński, Pojęcie nauki i klasyfikacja nauk, Lublin 1981, s. 21-22; C. Frankfort-Nachmias, D. Nachmias, metody badawcze w naukach społecznych, Poznań 2001, s. 17 i n.; E. Nagel, Struktura nauki, Warszawa 170, s. 13 oraz n.; S. Pabis, Metodologia i metody nauk empirycznych, Warszawa 1985, s. 12.

^[4]  Zob. S. Kamiński, Nauka i metoda…, t. IV, s. 203, oraz uwagi zamieszczone w pracach zacytowanych w przypisie powyżej. Niekiedy w związku z tym obrazowo stwierdza się, że w trakcie wyko- ywania takiej pracy naukowiec dąży do tego, by „przerobić się z niewiedzącego na wiedzącego”; )b. I Kotarbiński, Traktat o dobrej robocie, Wroclaw-Warszawa-Kraków 1965, s. 280.

^[5]  Zob. T. Kotarbiński, Przegląd problemów nauk o nauce, Zagadnienia Naukoznawstwa 1975, nr 2-3,

^[6]  Zob. ibidem.

^[7] Pojęciem „prace naukowo-badawcze” posługuje się m.in. K. Szczepanowska-Kozlowska, Prace naukowo-badawcze na tle ustawy Prawo własności przemysłowej, referat wygłoszony na XXVII Semina­rium Rzeczników Patentowych Szkól Wyższych, Cedzyna, 15-19 września 2008 r.

^[8]  Zob. na temat pojęcia „metoda naukowa” np. A. Bronk, Metoda naukowa, Nauka 2006, nr 1, . 47 i n.; Z. Hajduk, Ogólna…, s. 83; S. Kamiński, Pojęcie nauki i klasyfikacja nauk, Lublin 1961, s. 66 i n., Kotarbiński, O pojęciu metody (w:) Wybór pism, t. II, Warszawa 1958, s. 342; idem, Elementy teorii pozna­na, logiki formalnej i metodologii nauk, Warszawa-Kraków 1961, s. 524 i n.; S. Nowak, Metodologia badań społecznych, Warszawa 2007, s. 19; J. Pieter, Z badań nad poprawnością prac badawczych, Życie Nauki 1948, ir 25-26, s. 39 i n.; idem, Ogólna metodologia pracy naukowej, Wroclaw-Warszawa-Kraków 1967, s. 40 n. Zob. również na ten temat J. Topolski, Metodologia historii, Warszawa 1973, s. 91 oraz n.

^[9]  Zob. Uniwersalny słownik języka polskiego PWN, http://sjp.pwn.pl/lista.php?co=metoda.

^[10]       Zob. R. Tokarczyk, Filozofia prawa, Lublin 2004, s. 47.

^[11]       Zob. A. Szewc, Racjonalizacja w zakładzie pracy. Poradnik dla racjonalizatorów i przedsiębiorców, Warszawa 2007, s. 20, z powołaniem się (przyp. 32) na poglądy T. Kotarbińskiego.

^[12]      Podobnie np. B. Alpińska-Blok, Przedmiot umowy o prace badawcze, ZNUJ PWiOWI 1983, z. 33, s. 95; zob. też w związku z tym J. Filipek, Metoda badań w nauce prawa administracyjnego, ST 2000, nr 1-2, s. 207 i n.

^[13]      Zob. R. Tokarczyk, Filozofia…, s. 47. Dla przykładu, mówiąc o metodzie naukowej, możemy mieć na myśli metodę badań empirycznych. Technikami badawczymi wykorzystywanymi w jej ramach są np. ankiety itp. Zob. też T. Pilch, Zasady badań pedagogicznych, Wrocław-Warszawa-Kraków-Gdańsk 1977, s. 116.