Uprawianie nauki – elementy warsztatu naukowego: Działając w obszarze nauki, nie zawsze w pełni uświadamiamy sobie, czym ona jest. Według encyklopedycznej definicji nauka to „społeczna działalność ludzi mająca na celu obiektywne i adekwatne poznanie rzeczywistości wyrastające z potrzeb jej opanowania i przekształcenia”. Inaczej mówiąc, celem nauki jest pozyskanie wiedzy, czyli zasobu wiadomości, najczęściej z jakiejś konkretnej dziedziny. Według innej, krótszej definicji nauką jest to, co tworzą naukowcy.
W obszarze nauki występują:
- wytwory pracy naukowców – wyniki badań naukowych, teorie,
- podmioty nauki, czyli ludzie nauki: twórcy teorii naukowych, eksperymentatorzy, odbiorcy nauki (wszyscy uczący się) oraz pomagający technicy, a także pośrednicy między twórcami nauki a odbiorcami – nauczyciele, popularyzujący wiedzę publicyści oraz wspomagający ich pracownicy z sektora informacji i dokumentacji (bibliotekarze, archiwiści, dokumentaliści itd.),
- obiekty materialne niezbędne do uzyskiwania wyników badań naukowych (aparatura badawcza, materialne nośniki informacji – książki, obiekty do ich przechowywania – biblioteki, archiwa),
- instytucje związane z nauką (organy zarządzania nauką, instytucje naukowe i dydaktyczne – uczelnie, instytuty, towarzystwa naukowe).
Naukę z uwagi na jej złożoność rozpatruje się jako:
- gatunek (rodzaj) wiedzy – określany jako wiedza naukowa, którą stale się rozwija,
- sposób działania poznawczego – ujęty w metodzie naukowej,
- rodzaj działalności – będący zespołem działań podejmowanych przez uczonych, określany jako działalność naukowo-badawcza,
- podmiot zbiorowy uprawiający w sposób systematyczny działalność badawczą, określany jako społeczność naukowa,
- grupę instytucji naukowych – sferę instytucji naukowych, formę świadomości społecznej – świadomość naukową,
- składnik sił wytwórczych społeczeństwa – naukową siłę wytwórczą.
Wyróżnia się dwie kategorie wiedzy: irracjonalną i racjonalną.
Wiedza irracjonalna to wiedza nieuchwytna dla rozumu. Cechuje ją poza-doświadczalna i nieracjonalna droga poznania. Taką formę poznania przybiera niekiedy poznanie intuicyjne lub poznanie mistyczne, polegające na bezpośrednim kontakcie z rzeczywistością nadprzyrodzoną.
Wiedza racjonalna jest wiedzą intersubiektywną, intersubiektywnie:
- komunikowalną, czyli rozumianą przez każdy podmiot poznający o odpowiednich kwalifikacjach,
- sprawdzalną, czyli poddającą się racjonalnej kontroli przez podmiot dysponujący odpowiednimi kwalifikacjami i środkami poznawczymi.
Do wiedzy racjonalnej odnosi się słaba zasada racjonalności, nazywana zasadą (warunkiem) intersubiektywności. Zgodnie z tą zasadą, wiedza racjonalna może być zrozumiana przez każdy podmiot poznający o odpowiednich kwalifikacjach. A zatem jest wiedzą, która może być przekazana dowolnemu, odpowiednio przygotowanemu człowiekowi i która może być poddana publicznej kontroli.
Zasadnicze rodzaje wiedzy racjonalnej to wiedza:
- potoczna,
- artystyczno-literacka,
- spekulatywna,
Wiedza potoczna, będąca najstarszym rodzajem wiedzy wytworzonej przez człowieka od początku jego pojawienia się, nie jest oparta na świadomym stosowaniu metod badań. Jest ona niejako „produktem ubocznym” praktycznej działalności ludzi. Swoim zasięgiem obejmuje szeroki zakres zjawisk i obiektów występujących wokół człowieka, o charakterze zarówno przyrodniczym, jak i społecznym, dostępnych bezpośredniej obserwacji. Podstawowym miernikiem wiedzy potocznej jest tzw. zdrowy rozsądek, akceptujący zarówno sądy prawdziwe, jak i przesądy. Z uwagi na takie atrybuty, jak: nieokreśloność, wieloznaczność potocznych określeń, a także nieostrość pojęć wiedza potoczna nie stanowi jakiegokolwiek systemu wiedzy, a tym bardziej systemu uporządkowanego.
Wiedza artystyczno-literacka ukierunkowana jest na człowieka, jego złożoną naturę, psychikę, zapatrywania na świat i życie oraz zachowania. Dociera ona do tych elementów życia ludzkiego, które z uwagi na złożoność i trudną dostępność nie poddają się pełnej analizie naukowej, opartej na ściśle ustalonych faktach. Wiedza artystyczno-literacka przybliża ogólne prawdy, posługując się głównie obrazowym sposobem wyrazu, co ułatwia jej społeczny odbiór.
Wiedza spekulatywna powstaje w wyniku myślenia abstrakcyjnego, nieopartego na doświadczeniu. Wywodzi się z Grecji, gdzie w VI wieku p.n.e. powstały spekulatywne systemy filozofii i religii. Ponieważ filozofia traktowana była wtedy jako królowa nauk – „wszechnauka”, konsekwencją tego była duża ogólnikowość i teoretyczny charakter rozważań o rzeczywistości, daleki od charakteru naukowego.
Bardzo ciekawa publikacja do poczytania: https://wsaib.pl/images/files/E-Publikacje/MEPPNwTiOiZ.pdf
Uprawianie nauki - elementy warsztatu naukowego by www.doktoraty.pl