Planowanie badań naukowych

Wprowadzenie

Specyfika nauki znajduje odzwierciedlenie również w planowaniu badań. Układanie planów związane jest, jak wiadomo, z przygotowywaniem i porząd­kowaniem listy czynności przewidzianych do wykonania. W przypadku nauki nie wszystko można umieścić na liście, także w odniesieniu do nie wszystkich działań uzasadnione jest podawanie dokładnych ram czasowych. Nie można wymagać od naukowców, by określali, jakie wyniki i kiedy zostaną osiągnięte. Naukowcy umiejący odpowiedzieć na podobne pytania, posiadaliby w istocie zdolności prorocze. To, co można i trzeba planować i o co pytać, to cele, do których się dąży i potrzebne do tego środki. Nie jest to oczywiście równoznacz­ne z gwarancją ani ze zobowiązaniem, że zaplanowane środki będą wystarczają­ce, a cele zostaną osiągnięte.

Podczas układania planu należy sobie zdawać sprawę z motywów, które doprowadziły do postawienia danego zagadnienia. Należy również wiedzieć, czy chodzi o:

• poszerzenie wiedzy,
• zaspokojenie jakiejś potrzeby, czyli praktyczne zastosowanie uzyskane­
  go rozwiązania.

W pierwszym przypadku – gdy chodzi o poszerzenie wiedzy – trzeba uza­sadnić, dlaczego takie, a nie inne zagadnienie proponuje się rozwiązać. Zagad­nień dotychczas nierozwiązanych jest bowiem wiele, należy więc dokonać świa­domego wyboru. W szczególności trzeba się orientować, czy chodzi o zagadnie­nie już stawiane przez innych, ale nierozwiązane, czy o zagadnienie rozwiązane przez innych, ale niedokładnie lub w zbyt wąskim zakresie, np. tylko dla szcze­gólnego przypadku, czy wreszcie o zagadnienie nie tylko dotychczas nierozwią­zane, ale i przez nikogo niepostawione. W każdym z tych przypadków należy starać się dociec, dlaczego tak jest, gdyż od odpowiedzi na to pytanie może zale­żeć, jakie ma się szansę na rozwiązanie zagadnienia.

W drugim przypadku – gdy chodzi o zaspokojenie jakiejś potrzeby – trzeba być świadomym, że tych potrzeb jest wiele, że należy przedkładać potrzeby waż­niejsze i pilniejsze nad inne, ale trzeba określić, pod jakim względem i dla kogo. Należy przy tym wziąć pod uwagę środki potrzebne do rozwiązania zagadnienia i do ewentualnego zastosowania otrzymanego rozwiązania w praktyce.

To, jakim badaniom daje się pierwszeństwo, nie jest sprawą obojętną, bo wy­konanie jednych badań powoduje niemożność wykonania innych, stąd też pojawia się konieczność jasnego i jednoznacznego rozeznania tematyki i zakresu.

Konieczność uwzględniania czasu podczas planowania jest oczywista. Jednak w przypadku badań naukowych podawanie dokładnego czasu wykonania kolej­nych etapów zadania może się okazać dezorganizujące dla całości planu. Zawsze istnieje możliwość, z którą należy się liczyć, pojawienia się konieczności powtó­rzenia pomiarów, np. ze zwiększoną dokładnością, bądź wykonania badań uzupeł­niających. W toku pracy zaplanowanej w pewnym wąskim zakresie może się oka­zać, że należałoby rozszerzyć ten zakres, co jest naukowym sukcesem. Racjonalne postępowanie każe zwiększyć np. liczbę pomiarów dla sprawdzenia całego rozsze­rzonego zakresu, co oczywiście wiąże się z większym nakładem czasu. Należy przy tym zwrócić uwagę, że czas naukowca jest cenny, bowiem:

• koszt kształcenia naukowców jest znaczny,
• samo kształcenie trwa dłużej niż w innych zawodach,
• absorbowanie naukowca zajęciami odciągającymi go od badań nauko­wych powoduje utratę korzyści, jakie mogłyby ze sobą przynieść badania.

Zakończenie

Rozważając problem rozwoju nauki, nie można nie wspomnieć o ludziach niezwykle twórczych, geniuszach. Są oni ponadprzeciętnymi jednostkami, a praca przez nich wykonywana nie może być zastąpiona pracą innych ludzi. Z tego względu nie można twierdzić, że ich praca jest tego samego typu co praca, o której była wcześniej mowa. W przypadku geniusza praca nie jest środkiem do celu, lecz sama jest celem ich działania, a akt tworzenia jest tożsamy z życiem.