Systematyka publikacji naukowych w doktoracie

Badania naukowe, aby spełnić swą rolę, co już wiemy, muszą zostać upowszechnio­ne. Efekt owej powinności przyjmuje bardzo różnorodne formy pisarskie, które są porządkowane wedle różniących się kryteriów. Mogą nimi być: rozmiar publika­cji, jej przeznaczenie, częstotliwość ukazywania się, stopień oryginalności, sposób ujęcia, i jeszcze co najmniej kilka innych. Odmienne kryteria, a tym samym sys­tematyki, brane są też pod uwagę z punktu widzenia metodologii pracy naukowej, a inne z punktu widzenia porządkowania piśmiennictwa w bibliotekach. Systema­tyka piśmiennictwa naukowego jest więc bardzo rozbudowana, a przy tym w dużej części uznaniowa. Stąd zamieszczone niżej uwagi w żaden sposób nie wyczerpu­ją tego obszernego zagadnienia, co wymagałoby pracy osobnej. Tutaj wystarczyć musi kilka elementarnych informacji.

Szukasz pomocy w redakcji / korekcie / wyszukiwaniu materiałów do doktoratu / publikacji? Napisz do nas

Prezentację systematyk zaczniemy od podziału, który jako jeden z nielicznych został pozbawiony subiektywizmu, poprzez formalne zaliczanie konkretnej publi­kacji do wydawnictw zwartych lub do wydawnictw ciągłych. Wydawnictwo lub pra­ca zwarta najczęściej określana jest mianem książki. Z formalnego punktu widzenia mianem tym określamy wydawnictwo nieperiodyczne, publikowane jako całość w jednej części lub w kilku częściach (wydanych jednocześnie lub niejednocześnie). Wydawnictwa te mogą być rozpowszechniane w dowolnej formie (książki drukowa­ne w twardej lub miękkiej oprawie, książki na kasetach lub płytach CD i DVD, pu­blikacje w języku Braille’a, publikacje w internecie, książki elektroniczne itp.). Ich „twardym” wyróżnikiem jest Międzynarodowy Znormalizowany Numer Książki ISBN. Raz nadany nie może być zmieniany, zastępowany ani użyty ponownie.

Wyróżnikiem wydawnictw ciągłych jest natomiast Międzynarodowy Znor­malizowany Numer, ISSN Nadany jest on jednorazowo: na cały okres istnienia danej publikacji, dla każdej wersji językowej, dla każdego wydania (miesięcznego, rocznego itd.), dla każdego oddzielnego nośnika. Znak ten powiązany jest z pu­blikacjami rozpowszechnianymi na dowolnym nośniku, publikowanymi w czę­ściach – zwykle oznaczonych numerycznie lub chronologicznie – ukazujących się w określonych lub nieokreślonych odstępach czasu, bez ustalonego z góry termi­nu zakończenia. Do wydawnictw ciągłych zalicza się również wydania stale aktu­alizowane.

Zasygnalizowane podziały piśmiennictwa naukowego są dokonywane z uwzględnieniem głównie aspektów formalno-edytorskich. Znacznie bardziej rozbudowane, a przy tym dość rozbieżne są kategoryzacje uwzględniające rozle­głość podejmowanych problemów badawczych oraz preferowane metody badaw­cze. Biorąc pod uwagę owe przesłanki, prace naukowe są dzielone na:

• prace badawcze, prace koncepcyjne, prace metodologiczne (decyduje o tym stopień uwzględnienia różnych czynności poznawczych);
• prace analityczne i prace syntetyczne (decyduje o tym położenie innego akcen­tu na poszczególnych etapach wysiłku naukowego);
• prace problemowe i prace przyczynkowe (decyduje o tym nierównomierność uwzględnienia istotnych składników metody naukowej);
• prace teoretyczne i prace doświadczalne (decyduje o tym cel badawczy i meto­da jego osiągnięcia).

Inny, dość często występujący, podział rozróżnia następujące publikacje na­ukowe:

• źródłowe – które opisują badania własne autora lub bezpośrednio mu podlega­jącego zespołu naukowego;
• przeglądowe – które zbierają i konfrontują z sobą wnioski z wielu publikacji źródłowych w celu usystematyzowania pewnego obszaru badań;
• polemiczne – które odnoszą się do wcześniejszych publikacji, kwestionując część zawartych w nich wniosków lub wiarygodność opisu zawartych w nich badań własnych.

Jedną z podstawowych wartości badań naukowych jest ich oryginalność, rozu­miana jako podjęcie nowego problemu w działalności naukowej. Stąd kryterium to towarzyszy również systematyce publikacji naukowych. Część z nich uznawana jest właśnie za prace oryginalne, przy czym kryterium to jest dość subiektywne. Ich przeciwieństwem są prace w różnym stopniu pozbawione oryginalności. Naj­częściej przybierają postać określaną mianem kompilacji. Charakter ten przypi­sywany jest pracy przygotowanej na podstawie cudzych dzieł. Jeśli autor nie po­wołuje się na źródła – to kompilacja staje się plagiatem. Kompilacjami są często prace dyplomowe – licencjackie, magisterskie, a niekiedy nawet doktorskie. Jednak więcej niż kompilacją jest praca, w której autor, mimo że bazuje na pracach ob­cych, to wykazuje erudycję oraz stosuje nową kompozycję części znanych w obrę­bie znanego problemu. Jeszcze w mniejszym stopniu jest kompilacją praca, która czerpie z prac cudzych, ale tylko materiał niezbędny do przedstawienia nowego, własnego problemu naukowego. Wynika stąd, że kompilacja niejedno ma imię i niekiedy trudno precyzyjnie odróżnić ją od pracy oryginalnej. Dla omawianego kryterium – oryginalności – podstawowe znaczenie ma innowacyjność autora, na­tomiast kwestią marginalną są rozmiary publikacji.