Przegląd krytyczny literatury w doktoracie

Przegląd krytyczny literatury w doktoracie – Przegląd literatury przedmiotu stanowi analizę krytyczną dotychcza­sowych badań z zakresu tematu, pozwala na stwierdzenie stanu badań (i wiedzy) odnośnie do opracowanego tematu i luk istniejących w tym zakresie. Chodzi bo­wiem o to, aby je wypełnić. Uwypukla i uzasadnia też wagę problemów badaw­czych (lub nawet może być ich źródłem), wskazuje na potrzebę podjęcia badań w zakresie tematu.

W analizie literatury powinno się przedstawić zarówno dotychczasowy stan wiedzy (i badań) w danym zakresie, jak i problematykę oraz metodę innych ba­dań, tak aby stanowiły one tło rozważań. Należy ukazać sens i potrzebę prowa­dzenia kolejnych badań nad danym zagadnieniem. Należy wydobyć z literatury to, co jest najistotniejsze dla tematu pracy.

W pracach doktorskich niejednokrotnie zbyt obszernie traktuje się analizę, a nie do przyjęcia jest omawianie poszczególnych pozycji literatury lub kolejnych poglądów różnych autorów. Sposób ujęcia, układ treści zależą od tematu pracy, jej charakteru. Treść tej części pracy (rozdziału) można układać w różne zagad­nienia treściowe najczęściej według problematyki pracy, a nie według autorów referowanych książek.

„Sposobem właściwym porządkowania informacji w tej części pracy, która w pracach doktorskich jest autonomicznym rozdziałem, jest przyjęcie struktury zagadnieniowej […] dlatego, że w istocie rze­czy chodzi nam o ujawnienie problemów, sposobów ich badania i wyciąganych wniosków, które były podejmowane w pracach opublikowanych w różnych okre­sach czasu. W rozdziale tym należy porządkować treści w sposób doprowadzają­cy czytelnika […] do pytań, które są problemami współczesnej nauki, a których rozwiązania podejmujemy się w naszej pracy” (W. Zaczyński, 1995, s. 46-47).

Analiza literatury powinna obejmować podstawowe pojęcia podjętego tema­tu, ukazanie poglądów i badań w analizowanej dziedzinie. Należy podkreślić, że bez znajomości literatury przedmiotu nie jest możliwe sformułowanie proble­mów i hipotez badawczych, a ponadto rozdział ten stanowi podbudowę części poświęconej wynikom badań własnych.

Rozdział najczęściej zaczyna się od objaśnienia elementarnych pojęć, które odgrywają kluczową rolę w problematyce pracy, na podstawie słowników i en­cyklopedii. Można je ująć w formie cytatów, ale w rozsądnej proporcji. W tym celu należy sięgnąć po Słownik pedagogiczny W. Okonia, Słownik psychologiczny pod redakcją W. Szewczuka, Słownik języka polskiego pod redakcją W. Doro­szewskiego, Słownik wyrazów obcych pod redakcją J. Tokarskiego, Encyklopedię powszechną PWN, Encyklopedię pedagogiczną pod redakcją W. Pomykały oraz inne opracowania. Można wyjaśnić także inne pojęcia, np. związane z tytułem podrozdziału. Należy przytoczyć kilka definicji tego samego pojęcia, porównać je i wskazać, które z nich zostały przyjęte ha potrzeby pracy.

Po określeniu i wyjaśnieniu pojęć należy dokonać teoretycznej analizy i syn­tezy zagadnienia, w celu wszechstronnego rozpoznania opracowywanego tematu pracy. Informacje uzyskane z prac badawczych, sondażowych czy analiz teore­tycznych zagadnienia stanowią podstawę badań i analiz.

Analiza literatury powinna pozwolić na wyjaśnienie głównych pojęć, za­rysowanie teoretycznych podstaw podjętego tematu, przypomnienie poglądów oraz ocen wyrażanych przez wybitnych specjalistów i określenie wniosków wy­nikających z analizowanej literatury, jakie wartości sformułowano, jaką przydat­ność określono. Trzeba nawiązać do przeprowadzonych już badań i wskazać, co można i trzeba jeszcze rozpoznać i jaki w tym zadaniu może być nasz udział jako autora podjętej pracy” (J. Półturzycki, 2008, s. 135).

Przeglądowi literatury można poświęcić najczęściej jeden rozdział i kilka pod­rozdziałów, w zależności od potrzeb i sposobu podejścia do problemu. Daje to autorowi możliwości wykazania się stopniem opanowania wiedzy z danego za­kresu, erudycją, ale również umiejętnością posługiwania się literaturą przedmiotu.

PODSUMOWUJĄC:

Przegląd krytyczny literatury jest istotnym elementem pracy doktorskiej, który polega na analizie istniejących publikacji naukowych na temat badanego zagadnienia. Ma on na celu podsumowanie, krytyczną ocenę i integrację wyników badań opublikowanych w literaturze naukowej związanej z badanym tematem pracy doktorskiej.

Przegląd krytyczny literatury powinien obejmować następujące kroki:

1. Wybór tematu i sformułowanie pytania badawczego – przed rozpoczęciem przeglądu literatury należy wybrać temat badania i sformułować pytanie badawcze, które będzie podstawą dla dalszych działań.
2. Wyszukiwanie literatury – należy dokładnie przeszukać różne źródła literatury naukowej, takie jak bazy danych, czasopisma naukowe, książki, raporty i inne.
3. Ocena i selekcja literatury – należy dokonać oceny jakościowej i ilościowej znalezionych publikacji, wybierając te, które są najbardziej istotne dla tematu badania.
4. Analiza i podsumowanie wyników badań – na podstawie wyselekcjonowanych publikacji, należy przeprowadzić ich krytyczną analizę i podsumowanie, aby wyodrębnić kluczowe wyniki badań i wnioski dotyczące badanego zagadnienia.
5. Integracja wyników badań – należy zintegrować wyniki badań, uwzględniając ich zgodność z pytaniem badawczym, kierunki rozwoju badań w danej dziedzinie, a także niewyjaśnione lub kontrowersyjne aspekty dotyczące badanego tematu.
6. Wskazanie kierunków dalszych badań – na koniec przeglądu literatury należy wskazać kierunki dalszych badań, które są ważne dla rozwoju danej dziedziny nauki.

Przegląd krytyczny literatury jest ważnym elementem pracy doktorskiej, ponieważ pozwala na zapoznanie się z najnowszymi wynikami badań dotyczących badanego zagadnienia, krytyczną ocenę ich jakości i zgodności z pytaniem badawczym oraz wskazanie kierunków dalszych badań.