Funkcje opracowań naukowych i metodycznych

Funkcje dzieła naukowego w pierwszym znaczeniu, jak stwierdził Roman Ingarden, polegają na utrwalaniu osiągniętych przez autora wyników poznawczych i na przekazywaniu ich innym ludziom.

Istnieje przy tym duża różnorodność wydawanych (publikowanych) opracowań naukowych – tak pod względem częstotliwości ich wydawania, jak i treści oraz poziomu. Uwzględniając jednak rodzaj i formę tych opracowań, można wyróżnić ich następujące definicje:

1. Dydaktyczno-naukową – zawierającą inne pod-funkcje, a mianowicie:

• informacyjną (zawierającą informacje o różnych dziedzinach rzeczywistości, które są reprezentowane przez poszczególne dyscypliny naukowe);
• poznawczą (związaną z poznaniem nowych zjawisk, treści, pojęć, zasad, ze zdobyciem wiedzy);
• kształcącą (dotyczącą rozwijania zdolności poznawczych, zainteresowań, metodyką prowadzenia zajęć dydaktycznych);
• badawczą (posiadającą charakter problemowo-badawczy, związany z organizacją działalności badawczej, prowadzeniem badań naukowych, przygotowaniem prac kwalifikacyjnych, kształceniem samodzielności w myśleniu i działaniu)

2. Poszukująco – uzupełniającą (samokształceniową) – wzbudzającą duże zainteresowanie treściami programowymi włącznie z intensywnym ich uzupełnianiem w trakcie zajęć pozalekcyjnych; funkcja ta nie tylko sprowadza się do nabywania określonej wiedzy, umiejętności i rozwijania cech osobowości, ale także nawyku samodzielnego zdobywania wiedzy» jej pogłębiania i rozszerzania, doskonalenia postaw itp.
3. Praktyczną – dotyczącą nie tylko określonej wiedzy z danej dyscypliny naukowej, ale również przygotowującej osoby do jej przetwarzania; funkcja ta wiąże się z tym wszystkim, co stanowi w opracowaniach naukowych materiał do ćwiczeń, zadań, których celem jest wyrabianie i kształcenie odpowiednich sprawności i umiejętności przygotowujących do praktycznego działania.
4. Kulturotwórczą – zawierająca w sobie różne elementy kultury narodowej, osobistej ludzi (etyka, estetyka), wrażliwość na piękno, sztukę, duchowy rozwój człowieka.
5. Inspiracyjną – inicjującą, pobudzającą, rozwój osobowy ludzi, podnoszenie własnych kwalifikacji zawodowych, a także wzajemną współpracę i wymianę myśli naukowej.

Opracowania metodyczne spełniają dwojaką funkcję:

• pomagają nauczycielowi w organizowaniu procesu dydaktycznego,
• przyczyniają się do doskonalenia zawodowego nauczycieli jako metodyków.

Pierwsza z tych funkcji (pomoc w organizowaniu procesu dydaktycznego) wyraża się w dostarczaniu przykładów rozwiązań metodycznych zajęć i tematów, a w tym szczególnie – tematów trudnych. Jednocześnie przykład rozwiązania metodycznego może ukazywać sposób rozczłonkowania treści, porządkowanie jej elementów, czynności, jakie musi wykonać nauczyciel i uczniowie, aby osiągnąć założony cel, sposoby postępowania nauczyciela w różnych, nawet pozadydaktycznych sytuacjach, na które nauczyciel powinien wpływać lub nimi kierować. Takie elementy opracowania uczą nauczyciela programowych tematów, analizy uzyskiwanych efektów i przyczyniają się do doskonalenia jego pracy oraz umiejętności metodycznych. Doskonalenie zawodowe nauczyciela wynika z jego dążenia do osiągania mistrzostwa pedagogicznego i w procesie tym opracowania metodyczne mogą spełniać następujące funkcje:

1. a) Wdrożeniową, (adaptacyjną), która wyrażać się będzie w przystosowaniu nauczyciela do wykonywania zadań wynikających z nauczania. Funkcja ta występuje wyraźnie w grupie nauczycieli początkujących (w tym dowódców, instruktorów, asystentów wolontariuszy). Funkcję adaptacyjną spełniać będzie opracowanie zawierające analizę funkcji dydaktycznych przedmiotu oraz wprowadzające stopniowo w metodykę przedmiotu, czyli prezentujące rozwiązania najpierw proste, a później bardziej skomplikowane z równoległym wykorzystaniem coraz bardziej złożonych elementów wyposażenia bazy gabinetowej i polowej. Zadanie takie może doskonale wypełniać przewodnik metodyczny.
2. Wyrównawczą – w funkcji tej chodzi o podniesienie umiejętności pedagogicznych nauczycieli do oficjalnych wymagań. W szkolnictwie wojskowym niejednokrotnie podejmuje działalność wielu nieraz doskonałych fachowców nie posiadających jednak solidnego przygotowania pedagogicznego. Dla tej grupy kandydatów na nauczycieli, rolę podręczników pozwalających opanować umiejętności metodyczne spełniają opracowania zawierające całość zagadnień metodycznych przedmiotu, czyli podręczniki metodyczne, zarysy metodyk, a także poradniki metodyczne. Funkcja wyrównawcza wynika również z potrzeby ciągłego doskonalenia zawodowego nauczycieli i systematycznego dostosowywania ich umiejętności do potrzeb coraz bardziej złożonego procesu dydaktyczno- wychowawczego.
3. Renowacyjną – wyraża się w przygotowywaniu nauczycieli do opanowania nowości, które „przynosi” postęp w dziedzinie dydaktyki, a zwłaszcza technologii i techniki dydaktycznej. Jeżeli więc opracowanie zawiera elementy dotyczące np.: nauczania programowego, wykorzystania techniki komputerowej w nauczaniu i uczeniu się, to spełnia ono tę funkcję.
4. Rekonstrukcyjną – funkcja ta wyraża się w projektowaniu badań, zmierzających do poszukiwania doskonalszych metod nauczania i doskonalenia organizacji procesu dydaktyczno-wychowawczego.

Należy dodać, że większość opracowań metodycznych spełnia rozmaite funkcje w zależności od potrzeb użytkowników. To samo opracowanie może jednocześnie jednym nauczycielom pomagać w zaadaptowaniu się do wymagań przedmiotu, innym przynosić podstawowy materiał do rozumienia czynności nauczycielskich, a jeszcze innym pomagać w opanowaniu nowości dydaktycznych.

Opracowanie metodyczne ma bezpośrednio korzystny wpływ na nauczyciela, ale pośrednio stanowi również pomoc dla słuchacza, będąc z jednej strony ważnym instrumentem kierowania procesem nauczania, z drugiej zaś uczenia się