Eksperyment jako metoda badania w doktoracie

Eksperyment w naukach społecznych

Mieczysław Łobocki pisze, że „eksperyment pedagogiczny jest metodą badania zjawisk związanych z wychowaniem, nauczaniem i kształceniem, wywo­łanych specjalnie przez osobę badającą w kontrolowanych przez nią warunkach celem poznania tych zjawisk” (M. Łobocki, 2003, s. 106). Bardzo ważne w ekspe­rymencie są zmienne i ich wzajemny wpływ – zmienne niezależne w tym przypad­ku są czynnikami eksperymentalnymi – mogą to być nowe metody, środki i formy kształcenia itp. W eksperymencie sprawdza się ich skuteczność, czyli wpływ zmien­nej niezależnej na zmienną zależną – przyrost wiedzy, umiejętności itp. Przeprowa­dzając badania eksperymentalne, manipuluje się zmienną niezależną, tj. przy wy­wołaniu jej lub zmianie jej natężenia jest określany jej wpływ na zmienną zależną.

Według W. Zaczyńskiego: „Eksperyment jest metodą naukowego bada­nia określonego wycinka rzeczywistości, polegającą na wywoływaniu lub tylko zmienianiu przebiegu procesów przez wprowadzenie do nich jakiegoś nowego czynnika i obserwowaniu zmian powstałych pod jego wpływem” (W. Zaczyński, 1968, s. 83).

Słowo „eksperyment” – pisze J. Sztumski – znaczy tyle co „doświadczenie”. „Kiedy używamy tego słowa w nauce, nie mamy na myśli doświadczeń w potocz­nym rozumieniu, lecz tylko doświadczenie naukowe, czyli takie badanie danego faktu lub procesu, które są ściśle określone i przeprowadzone w celowo stworzo­nych warunkach, dających się z reguły powtarzać” (Sztumski, 1984, s. 63). Eks­peryment w naukowym znaczeniu jest istotnym przedsięwzięciem poznawczym także w naukach społecznych, gdyż pozwala on na prawie pełne kontrolowanie i kształtowanie uwarunkowań sytuacyjnych danego zjawiska lub procesu. W na­ukach społecznych można wyróżnić kilka rodzajów eksperymentów ze względu na sposób ich przeprowadzenia i charakter: eksperymenty projektowane w tere­nie, eksperymenty laboratoryjne, eksperymenty ex post facto, eksperymenty pro­jekcyjne, eksperymenty jednoczesne i sukcesywne (J. Sztumski, 1984, s. 68-71).

Biorąc pod uwagę dobór zmiennych, J. Brzeziński przez procedurę ekspery­mentalną rozumie taką procedurę, która umożliwia (J. Brzeziński, 1978, s. 62):

• manipulowanie co najmniej jedną zmienną niezależną – główną;
• kontrolowanie wpływu zmiennych niezależnych – zakłócających na zmien­ną zależną;
• dokonywanie pomiaru zmienności zmiennej zależnej, spowodowanej przez zmienne niezależne – główne.

Przez manipulowanie zmienną niezależną (główną) rozumie się losowe przy­dzielanie osobom badanym różnych jej wartości (najmniej dwóch). Jeżeli za­stosowana przez badacza procedura nie spełnia chociaż jednego z czterech wa­runków podanych w definicji procedury eksperymentalnej, powiemy, że jest to procedura quasi-eksperymentalna” (J. Brzeziński, 1980, s. 62).