Wprowadzenie
Istnieje wiele podejść do definiowania i rozumienia studium przypadku (case study). Zgodnie z Davidem B. Bromley można powiedzieć, że jest to systematyczne dochodzenie do pewnych wydarzeń lub zbioru zaprezentowanych sytuacji, opisujących i wyjaśniających dane zjawisko czy fenomen.
Przedmiotem zainteresowania może być jednostka, jak i grupa społeczna. Najczęściej analizie poddawana jest jednak jednostka i wtedy pod rozwagę brane są rozważania i wydarzenia dotyczące jej życia osobniczego i zawodowego. David Ben Bromley uważa, że w takiej sytuacji studium przypadku ukazuje źródła, zachowania i okoliczności, z których jednostka wywodzi się oraz według których żyje. Za Robertem E. Stake można więc powiedzieć, że w studium przypadku każdy badacz ma nieco z biografa skupionego na jakimś etapie albo fragmencie życia.
Autorzy zajmujący się zagadnieniami metodologii studium przypadku kładą w swoich rozważaniach nacisk na aspekty proceduralne studium przypadku, opisując szczegółowo etapy jego przeprowadzania. Według Roberta K. Yin studium przypadku powinno składać się z pięciu elementów:
- Pytania badawczego.
- Celu.
- Elementów poddawanych analizie.
- Propozycji powiązań uzyskanych danych.
- Kryteriów interpretowania wniosków.
Natomiast według Łukasza Lutostańskiego procedurę przeprowadzenia studium przypadku można podzielić na cztery etapy:
- Przygotowanie planu przeprowadzenia badań.
- Przeprowadzenie badania studium przypadku.
- Analizę danych uzyskanych ze studium przypadku.
- Przygotowanie rekomendacji z przeprowadzonych badań teoretycznych, czyli wyciągnięcie końcowych wniosków.
Celem studium przypadku jest opisanie aktualnej, możliwie najpełniejszej i kompletnej sytuacji, która będzie poddawana analizie. Ważną czynnością jest więc umiejętne i rzetelne zgromadzenie spójnych danych.
Matthew B. Miles i A. Michael Huberman opisali 13 taktyk służących wydobywaniu znaczenia z poszczególnych wzorów, schematów i konfiguracji danych. Uporządkowane są one od taktyk opisowych do taktyk wyjaśniających, od taktyk konkretnych do ściśle powiązanych z pojęciami, abstrakcyjnych. Zgodnie z autorami, pierwsze trzy sposoby pozwalają dojrzeć „co do czego pasuje”, następne dwa są drogą do pojmowania tego „co się dzieje”, kolejne pomagają „wyostrzyć rozumienie”. Następne cztery są pomocą w „widzeniu rzeczy i ich relacji bardziej abstrakcyjnymi”. W końcu ostatnie dwa pozwalają na „uzyskanie spójnego rozumienia danych”.
Zbieranie danych i ich analiza występują w studium przypadku jako proces iteracyjny, w którym badacz porusza się niemalże jednocześnie między literaturą przedmiotu a uzyskanymi danymi po to, aby nie pominąć choćby najmniejszej informacji mogącej mieć znaczenie dla badania.
Badacz w swych działaniach pozyskuje, konstruuje i przedstawia dane w celu opracowania interesującego go profilu, sytuacji albo faktu. Im precyzyjniejsze są działania syntetyzujące i wyjaśniające pewne zjawiska, tym bardziej wiarygodna jest analizowana historia, jaśniejsze jej znaczenie i łatwiejsze rozumienie następstw. Aby móc osiągnąć te cechy warto posłużyć się 3 etapami, które są pomocne w wykorzystywaniu gromadzenia danych w ramach metody indywidualnych przypadków:
- Opisywanie doświadczeń – badacz prowadzący studium przypadku pyta o rodzaje doświadczenia badanej jednostki, mające znaczenie dla badania, sporządza mapę danych pochodzących z różnych źródeł. Doświadczenia poklasyfikowane są według wymiarów: fizjologicznego, socjologicznego i psychologicznego.
- Opisywanie znaczeń – określa znaczenie łudzi, rzeczy i wydarzeń w życiu osoby, mających wpływ na badaną sytuację. Opracowanie mapy znaczeń.
Z zebranych i poddanych analizie informacji, jako czynność podsumowującą, dokonuje się spisania raportu, będącego streszczeniem z uzyskanych danych. Protokół powinien zawierać następujące elementy:
- Cel i powody prowadzenia studium przypadku.
- Jednostka analizy i cel badawczy.
- Zbieranie danych i techniki:
Case study jako metoda badawcza
Case study to metoda badawcza zaliczana do metod jakościowych. Dane jakościowe, zwykle w postaci słów, a nie liczb, zawsze były surowcem pewnych obszarów nauk społecznych, głównie antropologii, historii i nauk politycznych. Jednak w ubiegłym dziesięcioleciu narastająca liczba badaczy dyscyplin podstawowych i obszarów nauk stosowanych (psychologii, socjologii, lingwistyki, administracji publicznej, studiów nad organizacją, studiów nad zarządzaniem firmami, służby zdrowia, planowania urbanistycznego, badań edukacyjnych, badań nad rodziną, oceny programów i analiz politycznych), skłania się ku jakościowemu paradygmatowi.
Badania jakościowe można prowadzić na różne sposoby, z których wiele ma za sobą długą tradycję, jednakże większość z nich charakteryzuje się m.in. następującymi cechami:
- przebiegają w trakcie intensywnego i/lub trwającego długo kontaktu z „terenem” lub sytuacją życiową;
- rolą badacza jest uzyskanie holistycznego oglądu poddanego badaniom kontekstu: jego logiki, jego uporządkowania, jego ukrytych i jawnych zasad;
- badacz próbuje pochwycić dane o spostrzeżeniach lokalnych aktorów „od wewnątrz”, poprzez napiętą czujność, empatyczne zrozumienie i zawieszanie albo „branie w nawias” uprzednich, z góry przyjętych opinii o omawianych przedmiotach;
- wczytując się w takie materiały badacz może wydobywać pewne tematy i wyrażenia, które można poddać ocenie informatorów, ale które należy zachowywać w ich oryginalnej formie poprzez cały czas badań;
- głównym zadaniem jest wyjaśnienie dróg, jakimi ludzie w poszczególnych sytuacjach dochodzą do zrozumienia i wyjaśnienia sytuacji, podejmują działania lub w inny sposób radzą sobie z codziennymi sytuacjami;
- istnieje wiele możliwych interpretacji tego materiału, ale z powodów teoretycznych albo na gruncie ich wewnętrznej spójności pewne z tych interpretacji są bardziej interesujące;
- od samego początku używa się w nich względnie mało standaryzowanych narzędzi badania. Faktycznie to badacz jest głównym „narzędziem pomiaru” w tego rodzaju badaniach.
Rozpatrując studium przypadku jako metodę badawczą można powiedzieć, że jest to projekt badawczy, w którym obiektem badań jest pojedynczy przypadek lub kilka wybranych bytów społecznych danego typu, np. społeczności lokalne, historie życia, role czy stosunki. Studium przypadku definiowane bywa również jako zespół reguł badawczych będących czymś pośrednim między metodą a techniką badawczą. Jest to metoda, która co jednostkowe, indywidualne w każdym człowieku, jego losie i najbliższym środowisku, podejmuje i rozwija w celu usprawnienia, wzmocnienia i naprawy jego sytuacji życiowej, bądź traktuje jako źródło wiedzy o zjawiskach szerszych, najogólniejszych bardziej uniwersalnych. Natomiast według definicji S. Bowersa studium przypadku to sztuka, w której wiedza życiowa i nauka o człowieku oraz środowisku, a także umiejętność obcowania z ludźmi – są użyte w celu zmobilizowania sił w jednostce i odpowiedniej pomocy w społeczeństwie dla ulepszania wzajemnego przystosowania się jednostki i jej środowiska.
Uogólniając można zatem powiedzieć, że studium przypadku jest szczegółowym i wnikliwym opisem charakterystycznych właściwości czy doświadczeń jednostki obejmującym zarówno pojedynczego człowieka, jak i grupę społeczną.
Metodę indywidualnych przypadków wykorzystuje się w nauce wówczas, gdy ogólnie znane prawidłowości wymagają egzemplifikacji. Nie mniej ważne znaczenie pełni ona w procesie odwrotnym – wiedza szczegółowa, jednostkowe doświadczenia, indywidualna diagnoza dają podstawę do uogólnień i obiektywizacji wiedzy.
Szerokie zastosowanie metody indywidualnych przypadków znajduje uzasadnienie w celach, które są jej stawiane:
- daje możliwość dokładnego ustalenia problemów,
- dostarcza wyjaśnień uzupełniających uogólnienia pochodzące z ilościowej analizy,
- ukazuje wskaźniki pewnych zmiennych, które można badać nie mierząc,
- daje podstawę do wykrywania mechanizmów społecznych bez orzekania częstotliwości ich zachodzenia.
Przeprowadzenie określonego typu case study wymaga od badacza świadomości odmiennych uwarunkowań/decyzji metodologicznych. Studium przypadku eksploracyjne jest badaniem zdecydowanie indukcyjnym – badacz „wchodząc w dany przypadek” nie dokonuje wcześniej analizy teoretycznej, nie wie, co może spotkać w badanej rzeczywistości. W przypadku tej metody wskazane więc będzie wykorzystanie niestrukturalizowanych i niestandaryzowanych narzędzi badawczych, wywiadów swobodnych bez standaryzowanych odpowiedzi, pytań o otwarte komentarze. Celem przeprowadzenia deskryptywnego studium przypadku (czyli opisowo-wyjaśniającego) jest ustalenie przyczyn różnych zjawisk, przeprowadzenie badań różnych konkurencyjnych teorii tak, aby wyjaśnić zachodzące zjawiska. Studium przypadku deskryptywno-teoretyczne wymaga z kolei, aby przed przystąpieniem do jego przeprowadzania badacz wykonał teoretyczny opis zjawiska. Badane przypadki porównuje się z idealnym teoretycznym ich wzorcem. Studia takie umożliwiają sformułowanie hipotez odnoszących się do relacji przyczynowo-skutkowych. Możliwe jest więc, pisze Łukasz Lutostański, ściśle dedukcyjne podchodzenie do badanego zjawiska, polegające na wcześniejszym sformułowaniu hipotez badawczych w oparciu o teoretyczny opis badanego zjawiska. W tego rodzaju studium przypadku wskazane jest używanie narzędzi badawczych o większym stopniu strukturalizacji i standaryzacji, oczywiście przy zachowaniu głównych zasad teorii ugruntowanej i szkoły jakościowej. Przykładowo, pisze Łukasz Lutostański, niedopuszczalne byłoby w takim przypadku stosowanie narzędzia badawczego w postaci ankiety zawierającej wyłącznie pytania zamknięte i wymuszanie na osobie „ankietowanej” udzielania odpowiedzi wyłącznie na wskazane kwestie. Takie nadużycie byłoby ewidentnym naruszeniem zasad badań jakościowych. Czym innym byłoby oczywiście wykorzystywanie ilościowych narzędzi badawczych w ilościowej części badania, którego celem jest analiza ilościowych aspektów badanego zjawiska, uzupełnianego w późniejszej fazie o głębszą analizę wybranych jednostek zbiorowości statystycznej w wymiarze jakościowym.
Case study jako metoda pracy z jednostką
Metoda indywidualnych przypadków jako metoda pracy swym rodowodem zakorzeniona jest w pedagogice społecznej i pracy socjalnej. Jej tradycja sięga do przełomu wieku, wiąże się z postacią Mary Richmond, a w Polsce z Heleną Radlińską – pielęgniarką i profesor pedagogiki społecznej w okresie dwudziestolecia międzywojennego oraz z Aleksandrem Kamińskim. Wyrosła ona z nurtu praktycznych działań opiekuńczych, polegających na pracy z jednostką i rodziną.
Metoda indywidualnego przypadku oparta jest na możliwościach tkwiących w jednostce dla poprawy jej indywidualnej kondycji. Owe możliwości wyeksponowane zostają dla mobilizowania, w celu wprowadzania pozytywnych zmian w bio-psycho-społeczne funkcjonowanie odbiorcy opieki. Metoda ta znajduje więc zastosowanie w głównych sytuacjach:
- kiedy pojawiają się niedobory wiedzy objawiające się nieprawidłowymi zachowaniami w sferach bio-psycho-społecznego funkcjonowania lub brak jest świadomości doprowadzający do powstawania problemów,
- kiedy zostały wyczerpane indywidualne zasoby sił i możliwości rozwiązania problemu przerastającego możliwości jednostki zarówno pod względem ilościowym (bardzo duże zapotrzebowanie na opiekę), jak i pod względem jakościowym (nie umie sam poradzić sobie z różnymi problemami), ,
- kiedy występują ograniczone zdolności do samoopieki i samopielęgnacji u osób z powodu niedostatecznych możliwości psycho-fizycznych,
- kiedy w wyniku uwarunkowań socjokulturowych pojawia się stres związany np. z przewlekłą chorobą czy przywracaniem sprawności.
Praca tą metodą polega na zebraniu przy zastosowaniu odpowiednich technik (wywiadu, obserwacji, analizy dokumentów urzędowych, pomiarów) wyczerpujących informacji, będących podstawą do postawienia diagnozy i zaplanowania odpowiednich działań, zmierzających do rozwiązania dostrzeżonych lub zgłoszonych problemów. Praca metodą indywidualnych przypadków może więc śmiało być opierana na metodzie pracy pielęgniarki, jaką jest proces pielęgnowania.
Zastosowanie case study wymaga przyjęcia przez osobę udzielającą pomocy głównych zasad:
- akceptacja, czyli respektowanie odbiorcy opieki jako osoby takiej jaką jest,
- komunikacja, czyli osoby wchodzące w interakcje ze sobą mają prawo nie zgadzać się ze sobą w dyskusji ale muszą respektować swe odmienne zdania i rozumieć swoje intencje,
- indywidualizacja, czyli indywidualne podejście do każdego odbiorcy opieki w całokształcie jego przyzwyczajeń, zachowań, poglądów, wierzeń itp.,
- uczestnictwo, czyli podmiot opieki musi od samego początku aktywnie i świadomie uczestniczyć w procesie udzielania pomocy,
- zaufanie i poszanowanie prywatności,samoświadomość, czyli świadomość własnych postaw, systemu wartości, umiejętność oddzielenia zawodowych obowiązków od osobistych preferencji czy uprzedzeń.
Podsumowanie
W podsumowaniu metody studium przypadku jako sposobu pracy z odbiorcą usług należy podkreślić jak ważna jest wzajemna komunikacja oddziaływujących na siebie stron interakcji, poszanowanie odmienności i pozyskanie do współpracy podmiotu opieki. Na uwagę zasługuje również fakt, że stosując omawianą metodę nie można pozwolić sobie na fragmentaryczność w działaniach a także, że dopiero całościowe objęcie życia odbiorcy usług daje możliwość obiektywnego poglądu i zaplanowania precyzyjnych działań zmierzających do jak najlepszego rozwiązania problemów.
Case study w świetle literatury przedmiotu by www.doktoraty.pl