Wprowadzenie

Istnieje wiele podejść do definiowania i rozumienia studium przy­padku (case study). Zgodnie z Davidem B. Bromley można powie­dzieć, że jest to systematyczne dochodzenie do pewnych wydarzeń lub zbioru zaprezentowanych sytuacji, opisujących i wyjaśniających dane zjawisko czy fenomen.

Przedmiotem zainteresowania może być jednostka, jak i grupa spo­łeczna. Najczęściej analizie poddawana jest jednak jednostka i wte­dy pod rozwagę brane są rozważania i wydarzenia dotyczące jej życia osobniczego i zawodowego. David Ben Bromley uważa, że w takiej sytuacji studium przypadku ukazuje źródła, zachowania i okoliczno­ści, z których jednostka wywodzi się oraz według których żyje. Za Robertem E. Stake można więc powiedzieć, że w studium przy­padku każdy badacz ma nieco z biografa skupionego na jakimś eta­pie albo fragmencie życia.

Autorzy zajmujący się zagadnieniami metodologii studium przy­padku kładą w swoich rozważaniach nacisk na aspekty proceduralne studium przypadku, opisując szczegółowo etapy jego przeprowadza­nia. Według Roberta K. Yin studium przypadku powinno składać się z pięciu elementów:

  1. Pytania badawczego.
  2. Celu.
  3. Elementów poddawanych analizie.
  4. Propozycji powiązań uzyskanych danych.
  5. Kryteriów interpretowania wniosków.

Natomiast według Łukasza Lutostańskiego procedurę przeprowa­dzenia studium przypadku można podzielić na cztery etapy:

  1. Przygotowanie planu przeprowadzenia badań.
  2. Przeprowadzenie badania studium przypadku.
  3. Analizę danych uzyskanych ze studium przypadku.
  4. Przygotowanie rekomendacji z przeprowadzonych badań teore­tycznych, czyli wyciągnięcie końcowych wniosków.

Celem studium przypadku jest opisanie aktualnej, możliwie najpeł­niejszej i kompletnej sytuacji, która będzie poddawana analizie. Ważną czynnością jest więc umiejętne i rzetelne zgromadzenie spój­nych danych.

Matthew B. Miles i A. Michael Huberman opisali 13 taktyk słu­żących wydobywaniu znaczenia z poszczególnych wzorów, schema­tów i konfiguracji danych. Uporządkowane są one od tak­tyk opisowych do taktyk wyjaśniających, od taktyk konkretnych do ściśle powiązanych z pojęciami, abstrakcyjnych. Zgodnie z auto­rami, pierwsze trzy sposoby pozwalają dojrzeć „co do czego pasuje”, następne dwa są drogą do pojmowania tego „co się dzieje”, kolejne pomagają „wyostrzyć rozumienie”. Następne cztery są pomocą w „widzeniu rzeczy i ich relacji bardziej abstrakcyjnymi”. W końcu ostatnie dwa pozwalają na „uzyskanie spójnego rozumienia danych”.

case-study

Zbieranie danych i ich analiza występują w studium przypadku jako proces iteracyjny, w którym badacz porusza się niemalże jednocze­śnie między literaturą przedmiotu a uzyskanymi danymi po to, aby nie pominąć choćby najmniejszej informacji mogącej mieć zna­czenie dla badania.

Badacz w swych działaniach pozyskuje, konstruuje i przedstawia dane w celu opracowania interesującego go profilu, sytuacji albo fak­tu. Im precyzyjniejsze są działania syntetyzujące i wyjaśniające pewne zjawiska, tym bardziej wiarygodna jest analizowana historia, jaśniej­sze jej znaczenie i łatwiejsze rozumienie następstw. Aby móc osiągnąć te cechy warto posłużyć się 3 etapami, które są pomocne w wykorzy­stywaniu gromadzenia danych w ramach metody indywidualnych przy­padków:

  1. Opisywanie doświadczeń – badacz prowadzący studium przypad­ku pyta o rodzaje doświadczenia badanej jednostki, mające zna­czenie dla badania, sporządza mapę danych pochodzących z róż­nych źródeł. Doświadczenia poklasyfikowane są według wymiarów: fizjologicznego, socjologicznego i psychologiczne­go.
  2. Opisywanie znaczeń – określa znaczenie łudzi, rzeczy i wyda­rzeń w życiu osoby, mających wpływ na badaną sytuację. Opra­cowanie mapy znaczeń.

Z zebranych i poddanych analizie informacji, jako czynność pod­sumowującą, dokonuje się spisania raportu, będącego streszczeniem z uzyskanych danych. Protokół powinien zawierać następujące ele­menty:

  1. Cel i powody prowadzenia studium przypadku.
  2. Jednostka analizy i cel badawczy.
  3. Zbieranie danych i techniki:

Case study jako metoda badawcza

Case study to metoda badawcza zaliczana do metod jakościo­wych. Dane jakościowe, zwykle w postaci słów, a nie liczb, zawsze były surowcem pewnych obszarów nauk społecznych, głównie an­tropologii, historii i nauk politycznych. Jednak w ubiegłym dziesię­cioleciu narastająca liczba badaczy dyscyplin podstawowych i ob­szarów nauk stosowanych (psychologii, socjologii, lingwistyki, administracji publicznej, studiów nad organizacją, studiów nad za­rządzaniem firmami, służby zdrowia, planowania urbanistycznego, badań edukacyjnych, badań nad rodziną, oceny programów i analiz politycznych), skłania się ku jakościowemu paradygmatowi.

Badania jakościowe można prowadzić na różne sposoby, z których wiele ma za sobą długą tradycję, jednakże większość z nich charak­teryzuje się m.in. następującymi cechami:

  1. przebiegają w trakcie intensywnego i/lub trwającego długo kon­taktu z „terenem” lub sytuacją życiową;
  2. rolą badacza jest uzyskanie holistycznego oglądu poddanego badaniom kontekstu: jego logiki, jego uporządkowania, jego ukrytych i jawnych zasad;
  3. badacz próbuje pochwycić dane o spostrzeżeniach lokalnych aktorów „od wewnątrz”, poprzez napiętą czujność, empatyczne zrozumienie i zawieszanie albo „branie w nawias” uprzednich, z góry przyjętych opinii o omawianych przedmiotach;
  4. wczytując się w takie materiały badacz może wydobywać pew­ne tematy i wyrażenia, które można poddać ocenie informato­rów, ale które należy zachowywać w ich oryginalnej formie po­przez cały czas badań;
  5. głównym zadaniem jest wyjaśnienie dróg, jakimi ludzie w po­szczególnych sytuacjach dochodzą do zrozumienia i wyjaśnie­nia sytuacji, podejmują działania lub w inny sposób radzą so­bie z codziennymi sytuacjami;
  6. istnieje wiele możliwych interpretacji tego materiału, ale z po­wodów teoretycznych albo na gruncie ich wewnętrznej spójno­ści pewne z tych interpretacji są bardziej interesujące;
  7. od samego początku używa się w nich względnie mało standa­ryzowanych narzędzi badania. Faktycznie to badacz jest głów­nym „narzędziem pomiaru” w tego rodzaju badaniach.

Rozpatrując studium przypadku jako metodę badawczą można po­wiedzieć, że jest to projekt badawczy, w którym obiektem badań jest pojedynczy przypadek lub kilka wybranych bytów społecznych dane­go typu, np. społeczności lokalne, historie życia, role czy stosunki. Studium przypadku definiowane bywa również jako zespół reguł ba­dawczych będących czymś pośrednim między metodą a techniką ba­dawczą. Jest to metoda, która co jednostkowe, indywidualne w każ­dym człowieku, jego losie i najbliższym środowisku, podejmuje i rozwija w celu usprawnienia, wzmocnienia i naprawy jego sytuacji życiowej, bądź traktuje jako źródło wiedzy o zjawiskach szerszych, najogólniejszych bardziej uniwersalnych. Natomiast według definicji S. Bowersa studium przypadku to sztuka, w której wiedza życiowa i nauka o człowieku oraz środowisku, a także umiejętność obcowa­nia z ludźmi – są użyte w celu zmobilizowania sił w jednostce i od­powiedniej pomocy w społeczeństwie dla ulepszania wzajemnego przystosowania się jednostki i jej środowiska.

Uogólniając można zatem powiedzieć, że studium przypadku jest szczegółowym i wnikliwym opisem charakterystycznych właściwo­ści czy doświadczeń jednostki obejmującym zarówno pojedynczego człowieka, jak i grupę społeczną.

Metodę indywidualnych przypadków wykorzystuje się w nauce wówczas, gdy ogólnie znane prawidłowości wymagają egzemplifikacji. Nie mniej ważne znaczenie pełni ona w procesie odwrotnym – wiedza szczegółowa, jednostkowe doświadczenia, indywidualna dia­gnoza dają podstawę do uogólnień i obiektywizacji wiedzy.

Szerokie zastosowanie metody indywidualnych przypadków znaj­duje uzasadnienie w celach, które są jej stawiane:

  • daje możliwość dokładnego ustalenia problemów,
  • dostarcza wyjaśnień uzupełniających uogólnienia pochodzące z ilościowej analizy,
  • ukazuje wskaźniki pewnych zmiennych, które można badać nie mierząc,
  • daje podstawę do wykrywania mechanizmów społecznych bez orzekania częstotliwości ich zachodzenia.

Przeprowadzenie określonego typu case study wymaga od badacza świadomości odmiennych uwarunkowań/decyzji metodologicznych. Studium przypadku eksploracyjne jest badaniem zdecydowanie induk­cyjnym – badacz „wchodząc w dany przypadek” nie dokonuje wcze­śniej analizy teoretycznej, nie wie, co może spotkać w badanej rze­czywistości. W przypadku tej metody wskazane więc będzie wykorzystanie niestrukturalizowanych i niestandaryzowanych narzę­dzi badawczych, wywiadów swobodnych bez standaryzowanych odpo­wiedzi, pytań o otwarte komentarze. Celem przeprowadzenia deskryptywnego studium przypadku (czyli opisowo-wyjaśniającego) jest ustalenie przyczyn różnych zjawisk, przeprowadzenie badań różnych kon­kurencyjnych teorii tak, aby wyjaśnić zachodzące zjawiska. Studium przypadku deskryptywno-teoretyczne wymaga z kolei, aby przed przy­stąpieniem do jego przeprowadzania badacz wykonał teoretyczny opis zjawiska. Badane przypadki porównuje się z idealnym teoretycznym ich wzorcem. Studia takie umożliwiają sformu­łowanie hipotez odnoszących się do relacji przyczynowo-skutkowych. Możliwe jest więc, pisze Łukasz Lutostański, ściśle dedukcyjne podcho­dzenie do badanego zjawiska, polegające na wcześniejszym sformułowa­niu hipotez badawczych w oparciu o teoretyczny opis badanego zjawi­ska. W tego rodzaju studium przypadku wskazane jest używanie narzędzi badawczych o większym stopniu strukturalizacji i standaryzacji, oczy­wiście przy zachowaniu głównych zasad teorii ugruntowanej i szkoły ja­kościowej. Przykładowo, pisze Łukasz Lutostański, niedopuszczalne by­łoby w takim przypadku stosowanie narzędzia badawczego w postaci ankiety zawierającej wyłącznie pytania zamknięte i wymuszanie na oso­bie „ankietowanej” udzielania odpowiedzi wyłącznie na wskazane kwe­stie. Takie nadużycie byłoby ewidentnym naruszeniem zasad badań ja­kościowych. Czym innym byłoby oczywiście wykorzystywanie ilościowych narzędzi badawczych w ilościowej części badania, którego celem jest analiza ilościowych aspektów badanego zjawiska, uzupełnia­nego w późniejszej fazie o głębszą analizę wybranych jednostek zbioro­wości statystycznej w wymiarze jakościowym.

Case study jako metoda pracy z jednostką

Metoda indywidualnych przypadków jako metoda pracy swym ro­dowodem zakorzeniona jest w pedagogice społecznej i pracy socjal­nej. Jej tradycja sięga do przełomu wieku, wiąże się z postacią Mary Richmond, a w Polsce z Heleną Radlińską – pielęgniarką i profesor pedagogiki społecznej w okresie dwudziestolecia międzywojennego oraz z Aleksandrem Kamińskim. Wyrosła ona z nurtu praktycznych działań opiekuńczych, polegających na pracy z jednostką i rodziną.

Metoda indywidualnego przypadku oparta jest na możliwościach tkwiących w jednostce dla poprawy jej indywidualnej kondycji. Owe możliwości wyeksponowane zostają dla mobilizowania, w celu wprowadzania pozytywnych zmian w bio-psycho-społeczne funkcjo­nowanie odbiorcy opieki. Metoda ta znajduje więc zastosowanie w głównych sytuacjach:

  1. kiedy pojawiają się niedobory wiedzy objawiające się nieprawi­dłowymi zachowaniami w sferach bio-psycho-społecznego funk­cjonowania lub brak jest świadomości doprowadzający do po­wstawania problemów,
  2. kiedy zostały wyczerpane indywidualne zasoby sił i możliwo­ści rozwiązania problemu przerastającego możliwości jednostki zarówno pod względem ilościowym (bardzo duże zapotrzebowa­nie na opiekę), jak i pod względem jakościowym (nie umie sam poradzić sobie z różnymi problemami), ,
  3. kiedy występują ograniczone zdolności do samoopieki i samopielęgnacji u osób z powodu niedostatecznych możliwości psycho-fizycznych,
  4. kiedy w wyniku uwarunkowań socjokulturowych pojawia się stres związany np. z przewlekłą chorobą czy przywracaniem sprawności.

Praca tą metodą polega na zebraniu przy zastosowaniu odpowied­nich technik (wywiadu, obserwacji, analizy dokumentów urzędowych, pomiarów) wyczerpujących informacji, będących podstawą do posta­wienia diagnozy i zaplanowania odpowiednich działań, zmierzających do rozwiązania dostrzeżonych lub zgłoszonych problemów. Praca metodą indywidualnych przypadków może więc śmiało być opiera­na na metodzie pracy pielęgniarki, jaką jest proces pielęgnowania.

Zastosowanie case study wymaga przyjęcia przez osobę udziela­jącą pomocy głównych zasad:

  1. akceptacja, czyli respektowanie odbiorcy opieki jako osoby ta­kiej jaką jest,
  2. komunikacja, czyli osoby wchodzące w interakcje ze sobą mają prawo nie zgadzać się ze sobą w dyskusji ale muszą respekto­wać swe odmienne zdania i rozumieć swoje intencje,
  3. indywidualizacja, czyli indywidualne podejście do każdego od­biorcy opieki w całokształcie jego przyzwyczajeń, zachowań, poglądów, wierzeń itp.,
  4. uczestnictwo, czyli podmiot opieki musi od samego początku ak­tywnie i świadomie uczestniczyć w procesie udzielania pomocy,
  5. zaufanie i poszanowanie prywatności,samoświadomość, czyli świadomość własnych postaw, systemu wartości, umiejętność oddzielenia zawodowych obowiązków od osobistych preferencji czy uprzedzeń.

Podsumowanie

W podsumowaniu metody studium przypadku jako sposobu pracy z odbiorcą usług należy podkreślić jak ważna jest wzajemna komu­nikacja oddziaływujących na siebie stron interakcji, poszanowanie od­mienności i pozyskanie do współpracy podmiotu opieki. Na uwagę zasługuje również fakt, że stosując omawianą metodę nie można po­zwolić sobie na fragmentaryczność w działaniach a także, że dopie­ro całościowe objęcie życia odbiorcy usług daje możliwość obiektyw­nego poglądu i zaplanowania precyzyjnych działań zmierzających do jak najlepszego rozwiązania problemów.

Case study w świetle literatury przedmiotu by
Case study w świetle literatury przedmiotu

Dodaj komentarz

Twój adres e-mail nie zostanie opublikowany. Wymagane pola są oznaczone *